Koen van Andel

Deze cd vormt een tweetal met de hieronder vermelde opname uit Leuven. Van beide cd’s heb ik de geluidsopname mogen verzorgen (en ook nog aan de speeltafel de knoppen bediend, maar dat is een andere vorm van registratie).

Er kan met recht van het opnameproces worden gezegd dat het Wagneriaanse proporties had: behalve het op de fraaie cover afgebeelde orgel uit Bergen op Zoom was namelijk ook het orgel in de Haagse Elandstraatkerk onderdeel van de ‘Organic Journey’. Dat instrument staat zo hoog verheven op een galerij in het kerkgebouw, dat er met extra groot materieel moest worden uitgerukt om de boeiende, betoverende ziel van dit orgel te ‘vangen’. En in Bergen op Zoom konden mijn microfoons baden in de weldadige akoestiek, gevuld door de zoete klanken van het Ibach-orgel.
En niet te vergeten: het geïnspireerde spel van Laurens de Man, winnaar van de Nederlandse Muziekprijs, en zijn immer enthousiaste gezelschap maakten het nog eens meer tot een onvergetelijke ervaring! Hopelijk kan dat dankzij deze uitgave met een zo breed mogelijk publiek worden gedeeld.
Globe Records verzorgde de waardig vormgegeven uitgave, en voorzag elk exemplaar uit de beperkte oplage van fysieke cd’s van een uniek volgnummer. Via de website van dat label zijn de cd’s te bestellen. De opname is ook te vinden op digitale muziekplatforms.

Nog een cd waarvan ik de geluidsopname heb mogen verzorgen!

Als pendant van de hierboven beschreven registratie van Romantiek ten voeten uit, laat Laurens vanuit Leuven horen dat men ook in andere tijden een verhaal wist over te brengen met muziek. Flentrop en Potvlieghe bouwden er in de Vredeskerk Sint-Michiel een reconstructie van een laatbarok instrument van de bouwer waarnaar het Leuvense orgel ook is vernoemd: Contius.
Vanaf de eerste kennismaking was ik gegrepen door de intense, warme en doorleefde klank van het (nieuwe) ‘Contius-orgel’. Het was dan ook een feest om met niemand minder dan Laurens ook deze sensatie te ‘vangen’ in een opname.
Net als van de Wagner-cd maakte Globe Records van het Leuvense orgel een beperkte oplage fysieke cd’s met elk een uniek volgnummer, te bestellen via de website. De opname is ook te vinden op digitale muziekplatforms.

Een goed begin van het nieuwe jaar,  met een nieuwe opname uit Deventer: Laurens de Man benut de mogelijkheden van het Van Andel-orgel ten volle in een transcriptie van de Suite française d’après Claude Gervaise van Francis Poulenc (1899-1963). Uiteraard komen de variabele tremulant en de in 2022 toegevoegde (afneembare) zwelkast aan bod, in deze geanimeerde muziek, die is geïnspireerd op oude dansvormen.
Klik op het beeld hieronder of op deze link – vrij toegankelijk, ook zonder vertoon van uw danspas!

Het heeft even geduurd, maar afgelopen jaar heb ik eindelijk het laatste onderdeel van mijn orgel gerealiseerd: de zwelkast. Ik zeg niet dat er ooit nog kleine extra’s komen, en onderhoud en optimalisatie blijven sowieso altijd doorgaan, maar de zwelkast was in ieder geval het laatste essentiële onderdeel van het totaalconcept dat ik ooit voor ogen had. En het dynamisch bereik blijkt groter dan ik had durven hopen! Mede door de akoestiek van de Broederenkerk voegt de zwelkast een mystieke dimensie toe; het geluid lijkt bij het openen waarachtig dichter op de luisteraar af te komen en bij het sluiten bijna poeslief als een soort Fernwerk in de verte op te gaan.
Mijn vader, Wout van Andel, laat in een mini-concert op YouTube horen hoe het voltooide orgel klinkt, met werken van Bach, Brahms, Boëly, Boëllmann, en net als je denkt dat hij speciaal voor de Broederenkerk uitsluitend componisten met een B heeft gekozen, komen Schumann en Mendelssohn ook nog voorbij. In sommige werken klinkt het orgel als vanouds, zonder zwelkast. Andere zijn uitgevoerd met de zwelkast in één stand, en uiteraard zijn er ook werken waarin hij tijdens de muziek de zwelkast bedient.
Het concert is als afspeellijst integraal te beluisteren door te klikken op deze link, of op de ingesloten video hieronder. Wie eerdere opnames uit Deventer wil horen, kan terugbladeren in de afspeellijst of via deze link eerder ‘inhaken’. Uiteraard zijn de werken ook afzonderlijk te benaderen. Kijk daarvoor op mijn YouTube-kanaal.

Een uitgebreide en goede fotoreportage van de zwelkast ontbreekt nog, want het bouwproces was zo meeslepend dat mijn aandacht daarvoor helaas tekortschoot. Als je de enige acceptabele overzichtsfoto bekijkt die er wél is, zou je waarschijnlijk niet zeggen dat de zwelkast al van meet af aan deel van het concept was. Want hij lijkt er misschien een beetje ongelukkig voorop geplakt:

Toch heb ik al in een vroeg stadium bewust besloten een zwelkast als extra buiten de bestaande kas te maken, en niet daarin geïntegreerd. De voornaamste reden is dat de kas anders onpraktisch diep gemaakt had moeten worden. Bovendien zouden de zwelpanelen voor stemwerk toch aan de kant moeten. En zo zijn er nog wat ontwerpoverwegingen, waarop ik in latere berichtgeving nog nader zal ingaan, dan geïllustreerd met wat meer foto’s!
Voor zover ik weet is deze zwelkast in ieder geval de eerste afneembare ooit. In de stijl van deze tijd zou je kunnen spreken van een ‘pop-up-zwelkast’, maar ik spreek zelf liever van een ‘gelegenheidszwelkast’, of gewoon een afneembare zwelkast. En dan bedoel ik natuurlijk niet zozeer afneembaar met een sopje of een stofdoek…
De zwelkast kan in ‘afgenomen’ toestand worden opgeborgen tussen hoofdkas en pedaalkas. De zwelpanelen worden daarbij losgekoppeld van de mechaniek en de balanstrede vergrendeld.

Wie mijn woning kent, weet dat ik daar zelden opruim, hoewel ik best weet dat áls je dan eenmaal bezig bent, die inspanning dikwijls beloond wordt met verheugende herontdekkingen; je spit een doos op zolder door en staat daar na jaren opeens weer oog in oog met je afstudeerverslag, dat subiet de glorietijden van zijn ontstaan glashelder doet herleven, of uit een oud envelopje duiken foto’s op waarvan je je afvraagt waarom die nooit in een album zijn beland – en die je doen terugdenken aan hoe hoopvol je een aantal dagen na het wegbrengen van je fotorolletje naar het betreffende Kruidvatfiliaal terugkeerde, om te zien of in de enorme lade jouw pakketje met afgedrukte foto’s van een bewogen en scheve Eiffeltoren al klaarlag.

Waar anderen zich graag uitsloven om zich te vullen met dopamine, adrenaline, nicotine, cafeïne, contramine of voor mijn part zelfs soepterrine, doet het mij vooral goed om te surfen op deze golven van ‘nostalgine’, het stofje dat bij het openen van je archieven vrijkomt en je een weldadig gevoel van nostalgie geeft. Daarom nu eens niet een gloednieuwe opname, maar eentje die al tijden lag te ‘rijpen op vat’ en erom schreeuwde om gepubliceerd te worden. Om preciezer te zijn: een nu-kan-het-nog-net-opname, van vlak voordat mijn orgel van de vorige locatie, de Utrechtse Sint-Gertrudiskerk, verwijderd moest worden. Wat een tijd was dat!
In de donkere winterdagen eind 2017 trotseerde Gijs Boelen de kou – de Gertrudiskerk was toen niet (meer) verwarmd, de kerksluiting al in een vergevorderd stadium, en hij speelde vier delen uit de Dixhuit Pièces van C.F. Ruppe (1753 – 1826). Ruppe IV dus, iets héél anders dan Rutte IV overigens…! Frisse, eerlijke muziek – nee, niet zozeer door de kou in de Gertrudiskerk, maar vooral door de frisse geest van de componist en de smaakvolle en verfijnde speelwijze van Gijs Boelen. Met zijn muziekkeuze en benadering laat hij de (heldere) klanktoestand die mijn orgel in die situatie had naar mijn idee optimaal tot zijn recht komen (nu in Deventer klinkt het trouwens weer op een andere manier mooi!).
Zo zorgt deze ‘historische’ opname al voor een goede dosis ‘nostalgine’. Maar we doen er nog een schepje bovenop: Ruppe heeft zijn werkzame leven namelijk vooral in Nederland doorgebracht, dus bij deze elegante werkjes horen klassieke Nederlandse beelden. En laat Gijs Boelen nu ook een begenadigd fotograaf zijn, dus hij heeft zijn muzikale schildering samengebracht met eigen foto’s van Nederlandse taferelen. Klik op de video hierboven en ga heerlijk op reis in eigen land!

En ik kan het maar niet genoeg zeggen: bezoek ook vooral de website van Gijs! Hij timmert aan de weg met nieuwe composities, waarvan enkele binnenkort te horen zullen zijn in zijn concert op vrijdag 18 november 2022 om 13.13 uur (ja, echt waar) in het Orgelpark te Amsterdam. Nieuwe composities zijn de nostalgi(n)e van de toekomst, dus zorg dat je erbij bent!

Geïnspireerd door de onvergetelijke colporteur Harry van Klingelen leek het mij na vijftien jaar op zichzelf wonen van mijn orgel een passend moment om mijn geesteskind te decoreren met een jubileumplaquette (zeg: ‘jubilömplakwette’).
De bouw van mijn orgel is uiteraard veel eerder al begonnen, rond de millenniumwisseling in Leusden, maar het jaartal 2006 vond ik nu eenmaal iets fotogenieker, en zoals dat gaat in en buiten de orgelcultuur, kun je bij elk jaar wel een heugelijke gebeurtenis verzinnen, waaraan je dan elk jaar een ‘jubilöm’ of lustrum kunt ophangen. Met een ‘jubilöm-cd’, een ‘jubilömconcert’ of zelfs een ‘jubilömtournee’, en als je de smaak echt goed te pakken hebt zelfs een jaarlijks terugkerende ‘afscheidstournee’.
Toevallig wilde ik mijn bewondering voor de orgelmaker Witte nog verder uitleven door voor mijn orgel behalve de registerknoppen ook een naamplaatje in diens stijl na te maken, en toen dat na wat vallen en opstaan uiteindelijk leek te lukken, bleken er inmiddels alweer vijftien jaren verstreken te zijn sinds mijn orgel een eigen bestaan in een kerk ging leiden. Het naamplaatje kreeg dus onmiddellijk de status van ‘jubilömplakwette’.
Had ik dat niet eerder kunnen doen? Ja, maar dat lukte niet zo vanwege wat technische uitdagingen. Dingen die men in de negentiende eeuw met een schijnbaar gemak wist te produceren, kunnen wij (of ik in ieder geval) in onze huidige tijd niet zomaar namaken, zo heb ik eens te meer door schade en schande ontdekt; echt porselein van precies de goede vorm en afmeting bleek niet goed te realiseren.
Uiteindelijk heb ik mij – niet verder vertellen – veel moeite getroost met een stukje multiplex, witte (ja, Witte…) autospuitlak en speciaal voor mij gedrukte wrijfletters, op een transfervelletje ter waarde van ruim honderd euro, dat voor nog eens ruim vijftig euro extra – lang leve de Brexit… – de oversteek over het Kanaal wilde maken. Het resultaat is en blijft tamelijk kwetsbaar, zoals dat misschien ook wel hoort met dingen waar je portemonnee van kreunt, maar ja, om te zien is het, al zeg ik het zelf, wel… een (naam)plaatje:

• 

• 

• 

• 

• 

Een cd van mijn orgel zal nog wel even op zich laten wachten, maar ondertussen heb ik wel voor twee andere cd’s de opname mogen verzorgen: ‘Gijs Boelen: Organ Works’ en ‘De allerleukste liedjes van de Torenvalkjes!’
Meer informatie over deze cd’s is te vinden op het tabblad ‘Geluidsopname‘. Daar vertel ik ook hoe die bezigheid zich tot nu toe heeft ontwikkeld en – voor wie houdt van technische details – welke apparatuur ik voor deze opnames heb ingezet.

Niemand minder dan Laurens de Man heeft mijn orgel gekozen voor de vertolking van een ware primeur: een complete uitvoering van alle ’30 Spielstücke’ van Hugo Distler (1908 – 1942), in een online versie die voor iedereen beschikbaar is, op YouTube!
Wie voorheen op internet zocht, vond alleen losse fragmenten, maar nu kan iedereen met één druk op de knop een half uur lang non-stop in Distlersferen geraken.
In dat opzicht mag deze opname nu al als historisch bestempeld worden. Sterker nog, het betreft hier ook werkelijk historisch materiaal, want de opnames zijn alweer enkele jaren geleden gemaakt, toen mijn orgel nog op de oude locatie stond: de inmiddels gesloten R.K. Sint-Gertrudiskerk in Utrecht.
Klanken uit voorgoed vervlogen tijden dus, maar van blijvende energie en zeggingskracht, vanwege Distlers componeertalent en het fraaie orgelgebruik van Laurens de Man. Veel luistergenoegen!

Benieuwd hoe het herboren Van Andel-orgel klinkt in de Broederenkerk te Deventer? Luister dan op YouTube naar twee werken waarmee mijn vader, Wout van Andel, het instrument presenteert.
Hij speelt een koraalbewerking en (delen uit) een Partita. Beide werken zijn – min of meer toevallig – gebaseerd op de aloude melodie van ‘Herr Christ, der einig’ Gottes Sohn’ én van beide werken is het onzeker wie de componist is.

N.B.: deze opnames zijn nog met relatief eenvoudige apparatuur gemaakt, en onder niet-optimale opnamecondities. Bovendien wacht het tongwerk nog op een definitieve revisie en herintonatie. Op termijn, als alle naschokken van de intensieve (!) overplaatsing achter de rug zijn, hoop ik nog meer opnames te maken en te publiceren, en dan nóg verfijnder qua productie!

Op vrijdag 30 november 2018 verzorgde het Groot Omroepkoor o.l.v. Peter Dijkstra in de Jacobikerk te Utrecht het Vrijdagavondconcert voor AVROTROS Klassiek op NPO Radio 4. Leo van Doeselaar begeleidde op orgel ‘Laudes Organi’ van Kodály en speelde solo delen uit ‘Játékok VI’ van Kurtág. Bij dit concert mocht ik als registrant meedoen.
Het gehele concert is hier terug te luisteren én te zien! In het kader van de onthaasting en de liefde voor muziek en cultuur beveel ik natuurlijk aan het concert van begin tot eind op je in te laten werken, maar goed, voor wie, meegesleept in de vaart der volkeren, vervuld is van eigentijds ongeduld, of per se in de baas z’n tijd zijn hart hiermee wil ophalen: vooruit, je kunt ook direct inhaken bij Kodály (18’30 – 39’10) of bij Kurtág (51’55 – 57’55). 

Op vrijdag 22 december 2017 was het Groot Omroepkoor trouwens eveneens in Utrecht, toen onder leiding van Ed Spanjaard, voor het NPO Radio 4 Kerstconcert 2017 vanuit de Dom.
Matthias Havinga begeleidde op het Bätz-orgel onder meer het Oratorio de Noël van Saint-Saëns en voerde solo enkele werken van Bach uit. Ook bij dit concert mocht ik als registrant meedoen. Alleen ben ik maar heel even in actie te zien…
Het gehele concert is hier terug te luisteren én te zien! Voor de gehaaste luisteraar die alleen maar mijn momentje van roem zoekt: succes, je bent wel even bezig met zoeken…!